1 oktober 2019: Eco-humanisme en groen liberalisme 

Dr. Joris Van den Berg, filosoof en publicist

Hiernavolgende tekst is een korte bewerking van gepubliceerde commentaren (vooral Stijn Bruers, zelfverklaard rationeel ethicus, zie internet) op het boek “Beter weten: filosofie van het eco-humanisme”, dat spreker Joris Van den Berg in 2015 publiceerde.

Klimaatverandering, dreigende zoetwaterschaarste, botsing tussen de vrije wereld en de islam, mondiale mensenrechtenschendingen, uitputting van grondstoffen, het wankele economische systeem: de problemen waar wij voor staan zijn moeilijk te bevatten. Kan de filosofie helpen om houvast te vinden in een snel veranderende wereld? In Beter weten brengt Floris Van den Berg tal van de grote problemen samen in een consistente, rationele en holistische visie. Hoe moet ik mijn leven leiden? Hoe ziet een rationeel doordacht wereldbeeld eruit? Dat levert een monumentaal, grensverleggend en fascinerend denkavontuur op over de grote vragen van het leven waarin Van den Berg elementen uit liberalisme, humanisme, scepticisme, wetenschappelijke naturalisme maar ook atheïsme en veganisme aan elkaar breit. Want kritisch rationeel denken leidt tot ongemakkelijke consequenties: humanisme moet uitgebreid worden tot ecohumanisme door ook dieren en toekomstige generaties in de morele cirkel op te nemen.

De stellingnamen van Floris van den Berg zijn meestal eenvoudig afgeleid uit twee axioma’s die in het begin van het boek vermeld worden. Primo het lijdenaxioma of niet-schadenprincipe: het onnodig toebrengen van pijn of schade aan anderen is slecht. Ethiek moet prioriteit stellen aan het verminderen van leed. Secundo het rationaliteitsaxioma: elke stelling dient met goede argumenten onderbouwd te worden. [2]De grote meerwaarde van het boek is dat al deze thema’s geïntegreerd worden, van atheïsme tot veganisme. De teksten in het boek zijn onderverdeeld in deze thema’s die samen het ecohumanisme vormen: een consistent rationele levens- en wereldbeschouwing die duurzaamheid nastreeft, morele blinde vlekken uitbant, onderdrukking bestrijdt en de morele cirkel uitbreidt tot alle wezens die kunnen lijden of schade voelen.

Uit het lijdenaxioma volgt humanisme (een wereldbeschouwing die de vrijheid en autonomie van het individu centraal stelt), liberalisme (een politieke filosofie van het individualisme die stelt dat de vrijheid van het individu centraal staat en dat alles is toegestaan zolang je anderen geen schade berokkent), veganisme (een ideologie en morele levensstijl die streeft naar een leven zonder andere wezens onnodige en vermijdbare schade of leed te berokkenen door onder meer een plantaardig, diervrij dieet) en duurzaamheid (een levensstijl die anderen, in het bijzonder toekomstige generaties, niet schaadt door binnen de draagcapaciteit van planeet Aarde te blijven). En uit het rationaliteitsaxioma volgt scepticisme (het systematisch betwijfelen en weerleggen van paranormale of bovennatuurlijke kennisaanspraken), vrijdenken (het bekritiseren van irrationele opvattingen en immorele praktijken en het bevorderen van kritisch denken), atheïsme (het niet geloven in een transcendente entiteit omdat geen van de aangedragen bewijzen voor het bestaan van een transcendente entiteit de toets der kritiek heeft doorstaan) en politiek, moreel en wetenschappelijk secularisme (de scheiding tussen religie enerzijds en respectievelijk staat, moraal en wetenschap anderzijds).

Dit ecohumanisme ligt in het logische verlengde van humanisme en liberalisme. Dat wil zeggen dat een consistente liberaal een groene liberaal is die duurzaamheid belangrijk vindt en die veganistisch eet. Respect voor vrijheid van het individu. Maar het opsluiten, kunstmatig zwanger maken, vetmesten en slachten van een individu zijn incompatibel met respect voor vrijheid. Het eten van dierlijke producten veroorzaakt leed en schade, en dat is in strijd met humanistische en liberale waarden. De zeer liberale opvatting van vrije meningsuiting die Floris van de erg aanhangt, hoeft zeker niet inconsistent te zijn: het is waarschijnlijk mogelijk om het niet-schadenprincipe zo in te vullen dat erg beledigende uitspraken geen vormen van schade zijn.

© JK